Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2015

Οι πρωθυπουργοί στην Ελλάδα. Το παράδοξο της εξουσίας

Οι πρωθυπουργοί στην Ελλάδα. Το παράδοξο της εξουσίας
άρθρο μου στην Καθημερινή της Κυριακής (04/10/2015)

Ο τίτλος του άρθρου είναι και ο τίτλος του βιβλίου που έγραψαν οι καθηγητές Kevin Featherstone του London School of Economics και Δημήτρης Παπαδημητρίου του University of Manchester («Prime ministers in Greece: The paradox of power»). Σ’ αυτό περιγράφουν και αναλύουν μία παραδοξότητα της ελληνικής πολιτικής ζωής: ο εκάστοτε πρωθυπουργός δεν πετυχαίνει να διοικήσει αποτελεσματικά τόσο την κυβέρνησή του όσο και τη χώρα παρά την ισχυρή εξουσία που του επιφυλάσσει το Σύνταγμα.

Το βιβλίο περιέχει μια αναλυτική παρουσίαση της λειτουργίας του πρωθυπουργού και του γραφείου του κατά τη διάρκεια της θητείας των Κωνσταντίνου Καραμανλή, Ανδρέα Παπανδρέου, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Κωνσταντίνου Σημίτη και Κώστα Καραμανλή. Θα αναφερθώ στους δύο σημαντικότερους παράγοντες που έχουν κατά τους συγγραφείς ως αποτέλεσμα να υστερεί το σύστημα κεντρικής διοίκησης της χώρας υπό τον πρωθυπουργό.

1. Οργάνωση και στελέχωση γραφείου πρωθυπουργού. Από το 1974 που ανέλαβε πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μέχρι και το 2009 που έληξε η θητεία του νεότερου Κ. Καραμανλή, ο αρχικός αριθμός των ανθρώπων που υπηρετούσαν στο γραφείο του πρωθυπουργού διευρύνθηκε κατά περίπου 6 φορές. Η αύξηση, όμως, αυτή δεν συνοδευόταν από αντίστοιχη αύξηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας, αφού οι επιλογές των προσώπων που στελέχωναν τις υπό τον πρωθυπουργό υπηρεσίες πολλές φορές υπαγορεύονταν από την ανάγκη τήρησης κομματικών ισορροπιών, από τον βαθμό πίστης και αφοσίωσης στο πρόσωπο του ηγέτη και λιγότερο από αξιοκρατικά ή άλλα αντικειμενικά κριτήρια. Ο Κ. Καραμανλής προτίμησε την επιλογή δημόσιων λειτουργών προκειμένου να τον συνδέουν με τη διοίκηση μέσα από μια χαλαρή δομή χωρίς να έχουν επιρροή στην ατζέντα της κυβέρνησης. Ο Α. Παπανδρέου διέβλεψε τις αυξημένες ανάγκες παρακολούθησης του κυβερνητικού έργου και έτσι διεύρυνε το πρωθυπουργικό γραφείο και πέρασε στον έλεγχο του πρωθυπουργού τη Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης (ΓΓΚ) και την Κεντρική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή (ΚΕΝΕ). Ομως, οι σύμβουλοι ήταν κυρίως προσωπικοί σύμβουλοι του πρωθυπουργού και όχι επικεφαλής οργανωμένων γραφείων, που συμμετείχαν στον σχεδιασμό και την παραγωγή πολιτικών για την κυβέρνηση, ενώ δεν βοήθησαν αρκετά στην παρακολούθηση και τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου. Ο Κ. Μητσοτάκης μεγάλωσε και αυτός με τη σειρά του το Γραφείο, αλλά αυτό είχε μικρό ρόλο στον σχεδιασμό και τον συντονισμό, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι την περίοδο εκείνη η πολυπληθέστερη ομάδα στο Μαξίμου ήταν η επικοινωνιακή ομάδα.

Την περίοδο του Κ. Σημίτη, όπως διαπιστώνουν οι συγγραφείς, έγινε μια πιο συστηματική προσπάθεια ενίσχυσης του πρωθυπουργικού γραφείου, το οποίο στελεχώθηκε με ικανούς επιστήμονες, οι οποίοι λειτουργούσαν ως επικεφαλής οργανωμένων τμημάτων. Αυτοί υπηρετούσαν ένα συνολικό πρόταγμα, τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του σχεδίου του πρωθυπουργού για εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό της χώρας. Το πρότυπο λειτουργίας της κυβέρνησης που ακολουθήθηκε ήταν κοντά σε αυτό της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του μοντέλου που ακολουθούσε η Ολλανδία. Τέλος, ο Κ. Καραμανλής ο νεότερος δημιούργησε ένα σχετικά αδύναμο γραφείο, αφού η καθολική του κυριαρχία στο κόμμα δημιούργησε στον ίδιο την ψευδαίσθηση, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι συγγραφείς, ότι δεν χρειάζεται ισχυρό γραφείο, αφού θα μπορούσε να κυβερνά διά των υπουργών του, και δη των πεπειραμένων.

2. Λειτουργία της κυβέρνησης. Κατά τους συγγραφείς ο Κ. Καραμανλής επέλεγε μικρό υπουργικό σχήμα, το οποίο όμως δεν συγκαλούσε συχνά. Μηχανή της κυβέρνησης αποτελούσε η Κυβερνητική Επιτροπή. Η πρόσβαση των υπουργών στον πρωθυπουργό δεν ήταν εύκολη, αλλά εκείνος είχε και απαιτούσε άμεση πρόσβαση σε εκείνους και τις υποθέσεις των υπουργείων τους. Ο Α. Παπανδρέου δεν διακρινόταν από θεσμικότητα στη λειτουργία της κυβέρνησης. Συνήθως επέλεγε πολυπληθή υπουργικά σχήματα και οι ανασχηματισμοί ήταν οι συχνότεροι στη μεταπολιτευτική μας ιστορία. Τα Υπουργικά Συμβούλια ήταν συνήθως εθιμοτυπικά, ενώ υπήρχε κακός προγραμματισμός και έλειπε η σοβαρή προετοιμασία.

Ο Κ. Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να αποδώσει σημαίνοντα ρόλο στο Υπουργικό Συμβούλιο. Αξιοποίησε το Υπουργικό Συμβούλιο για να παρουσιάζονται οι κυβερνητικές πολιτικές και καθόρισε τακτικές συνεδριάσεις προωθώντας και κανονισμό λειτουργίας. Ομως, οι ισχυρές συγκρούσεις στο εσωτερικό της κυβέρνησης και η ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία υπονόμευαν αυτή την προσπάθεια.

Ο Κ. Σημίτης έφερε συλλογικότητα στη διοίκηση, αφού επί των ημερών του το Υπουργικό Συμβούλιο και η Κυβερνητική Επιτροπή συνεδρίαζαν τακτικά και αποτέλεσαν έναν τόπο ανοικτής πολιτικής συζήτησης. Παράλληλα, όλοι οι υπουργοί είχαν άμεση πρόσβαση στον πρωθυπουργό και οι διμερείς συζητήσεις ήταν συχνές και ουσιαστικές. Οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι η συλλογικότητα που επέδειξε ο Κ. Σημίτης οφείλεται κυρίως στις αντιπαλότητες που υπήρχαν στο κόμμα και στο γεγονός ότι δεν το κυριαρχούσε απόλυτα όπως ο Κ. Καραμανλής ή ο Α. Παπανδρέου. Ο Κ. Καραμανλής δεν αξιοποίησε το Υπουργικό Συμβούλιο αλλά κυρίως την Κυβερνητική Επιτροπή, γεγονός που δημιούργησε δύο ταχύτητες στην κυβέρνηση. Οι συγκρούσεις μεταξύ των υπουργών ήταν συχνές και ο Κ. Καραμανλής ανάλωνε τον περισσότερο χρόνο του στην αναζήτηση συναινέσεων παρά στη χάραξη πολιτικών κατευθύνσεων.

Οι συγγραφείς εργάστηκαν με πρότυπο το σύστημα διακυβέρνησης στη Μεγάλη Βρετανία. Οπως οι ίδιοι επισημαίνουν, η Ελλάδα και οι άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ακολουθούν ένα τελείως διαφορετικό πρότυπο, το ναπολεόντειο. Στο σύστημα αυτό η πολιτική συμμετοχή στην κορυφή της κυβερνητικής πυραμίδας κυριαρχεί και είναι περιορισμένη η ανάθεση ευθυνών σε δημοσίους υπαλλήλους ή ειδικούς όπως συμβαίνει στη Μ. Βρετανία. Ομως η διαφορά αυτή δεν είναι επαρκής εξήγηση για την κατάσταση στη χώρα μας.

Η θεσμική κανονικότητα που μπορεί να χαρακτηρίζει τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι από μόνη της ικανή στη χώρα μας να εξασφαλίζει την επιτυχία και μακροημέρευση μεταρρυθμίσεων και αλλαγών. Αυτός ο κανόνας ισχύει δυστυχώς και για τον πυρήνα της εξουσίας, το πρωθυπουργικό κέντρο. Σοβαρές προσπάθειες έγιναν. Και αν αυτές πολλές φορές δεν ικανοποιούσαν την ανάγκη μιας ρήξης με ένα επιβαρυντικό παρελθόν, υπηρετούσαν όμως τη σκοπιμότητα της προσαρμογής, αξιοποίησης και βελτίωσης υφισταμένων δομών και μηχανισμών. Αλλά, ο κομματικός ανταγωνισμός, η ισοπέδωση και η διαίρεση που προκαλεί, ο χαμηλός βαθμός συγκρότησης ανθρώπων που καταλαμβάνουν ανώτατες θέσεις, η απουσία εμπιστοσύνης που διαχέεται σε όλες τις βαθμίδες του κεντρικού πυρήνα διακυβέρνησης και η σχεδόν αποκλειστική αφοσίωσή του στο πρόσωπο του ηγέτη, έχουν στη χώρα μας ενδημικά χαρακτηριστικά. Μόνο όταν υπάρχει υψηλή αίσθηση αποστολής και κεντρικό πολιτικό αφήγημα, υπάρχουν πιθανότητες να πάνε τα πράγματα μπροστά.

Οι πρωθυπουργοί που φρόντισαν να τακτοποιήσουν τα του «οίκου» τους ήταν και εκείνοι που άφησαν πίσω τους το μεγαλύτερο έργο για το σύνολο της κοινωνίας, το οποίο, όμως, και λόγω των ανωτέρω λόγων αποδείχθηκε ευάλωτο στις παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος.

Ας ελπίσουμε ότι τα παραδείγματα που αντλούνται από την πρόσφατη ιστορία μας δεν θα αξιοποιούνται μόνο από τους θεωρητικούς για τα πονήματά τους, αλλά και από το σύνολο της κοινωνίας μας. Ετσι ώστε να κάνουμε τις απαιτούμενες υπερβάσεις σε μια συγκυρία που απαιτεί σχέδιο, ενότητα, σεβασμό και εμπιστοσύνη.
* Ο κ. Θ. Κοντογεώργης είναι νομικός, απόφοιτος της Σχολής Δημόσιας Πολιτικής «Κένεντυ» του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Την περίοδο 2010-2014 διετέλεσε νομικός σύμβουλος και σύμβουλος στρατηγικής της ελληνικής κυβέρνησης, στο Γραφείο Πρωθυπουργού, τη Γενική Γραμματεία της κυβέρνησης και το υπουργείο Οικονομικών.
Έντυπη

10 προτάσεις πολιτικής ευζωϊας

10 προτάσεις πολιτικής ευζωϊας
Άρθρο μου στο protagon 

1. Δεν ανοίγεις ποτέ τηλεόραση το πρωί μεταξύ 6.30-10.00 παρά μόνο αν έχεις ΟΤΕ tv για να βάλεις το MEZZO. Οτιδήποτε άλλο στα περισσότερα  κανάλια πανελλαδικής εμβέλειας μπορεί να καταστρέψει τα νεύρα σου πριν καν ξεκινήσει η μέρα σου.

2. Όταν ακούς ραδιόφωνο στο αμάξι, στο σπίτι ή στη δουλειά άκου Βουλαρίνο, Μοσχολιού κ.α. για να γελάσει το χειλάκι σου με πολιτική σάτιρα αλλά χωρίς να έχεις τον κίνδυνο να πέσεις σε κάποιους νέους τιτάνες της πολιτικής ζωής της χώρας που αναλύουν τις προκλήσεις της χώρας με την ευκολία του προπονητή της εξέδρας.

3. Αν είσαι σε ηλικία που έχεις ψηφίσει τουλάχιστον 5 φορές, συνέχισε να συζητάς με εκείνους που το έκανες μέχρι τώρα. Και αν όλοι ανήκετε στα κόμματα ή είστε κοντά στα κόμματα που έλαβαν το 10% των ψήφων, δεν πειράζει. Τουλάχιστον, το λίγο χρόνο που θα έχεις στη διάθεσή σου για τέτοιες συζητήσεις δεν θα γίνονται τα νεύρα σου τσατάλια με απόψεις που διαβάζεις στα «έγκυρα» blogs της χώρας.

4. Αν κάποιοι σου λένε ότι είσαι εκτός κοινωνίας και πρέπει να αρχίσεις να συναναστρέφεσαι πολιτικά και άλλο κόσμο, ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ. Θα καταλήξεις είτε να τρέχεις από φεστιβάλ νεολαίας σε φεστιβάλ νεολαίας (με μια μικρή στάση σε τράπεζα του Λονδίνου) είτε σε στρατόπεδο εκμάθησης πολεμικών τεχνών και μαθημάτων ελληνικής ιστορίας γραμμένης μόνο από «αυθεντικούς» Έλληνες. Για αρχή, άσε το Facebook.

5. Βάλε πάλι να δεις West Wing και όχι House of Cards για να θυμηθείς τι σημαίνει policy και όχι politics

6. Ανάτρεξε πάλι στα πρώτα σου πολιτικά αναγνώσματα. Και αν κάποιοι σου λένε ότι οι ιδεολογίες πέθαναν, εσύ ξαναδιάβασέ τα γιατί κάτι καινούριο θα ανακαλύψεις και θα συνειδητοποιήσεις, ότι η δύναμη της πολιτικής είναι οι ρεαλιστικές ιδέες της και ο αγώνας για την πραγμάτωσή τους.

7. Χώνεψε όσα έγιναν και προσπάθησε, συνεργάσου για το καλύτερο, για την πρόοδο, με τους ανθρώπους που ξεχώρισαν και ξεχώρισες στα δύσκολα. Μην αφεθείς, όμως, στο εξισωτισμό, την ισοπέδωση, τη μετριοκρατία. Όσο και αν κάποιοι τα επιθυμούν γιατί βολεύονται σε αυτά, θυμήσου ότι υπάρχει άλλος δρόμος.

8. Επισκέψου έναν ειδικό που μπορεί να «καθαρίσει» τη μνήμη σου από τα γεγονότα των τελευταίων μηνών και ειδικά όσα έγιναν από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος μέχρι και την ψήφιση της νέας συμφωνίας. Ίσως αυτό βοηθήσει να ξεπεραστούν και τα ψυχολογικά τραύματα που άφησε η περίοδος αυτή, τουλάχιστον σε όσους είχαν συναίσθηση των διακυβευμάτων.

9. Δεν αξίζει να χαλάς τη ζαχαρένια σου για κανέναν. Οι προσωπικές αντιπαραθέσεις φθείρουν, καταναλώνουν ενέργεια και όσοι καταφεύγουν σ' αυτές έχουν ένδεια λογικών επιχειρημάτων. Εκεί, πρέπει να εμμείνεις.

10. Απόλαυσε τη ζωή και όσα σου προσφέρονται. Με πολιτική και χωρίς.

*Ο Θανάσης Κοντογεώργης είναι δικηγόρος.

Κυβέρνηση συνεργασίας: Εγχειρίδιο καλής λειτουργίας

Κυβέρνηση συνεργασίας: Εγχειρίδιο καλής λειτουργίας
Άρθρο μου στο Protagon 

Λίγες μέρες πριν τις εκλογές και κατά τα φαινόμενα θα οδηγηθούμε σε μια νέα κυβέρνηση συνεργασίας, χωρίς βέβαια ακόμα να ξέρουμε ποια κόμματα θα την απαρτίζουν. Από τον Νοέμβριο του 2011 μέχρι και σήμερα, η χώρα έχει γνωρίσει μόνο κυβερνήσεις συνεργασίας, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε τις ένδοξες μέρες του δικομματισμού.

Η συμφωνία με τους εταίρους μας αποτελεί, ελλείψει εθνικού σχεδίου, τον οδικό χάρτη της διακυβέρνησης της χώρας και για τα επόμενα χρόνια. Η εμπειρία των τεσσάρων ετών κυβερνήσεων συνεργασίας μας βοηθά να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τις πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η νέα κυβέρνηση.

1. Στελέχωση:
Η διακυβέρνηση της χώρας είναι μια σοβαρή υπόθεση που πρέπει να την αναλαμβάνουν σοβαροί και ικανοί άνθρωποι.

Η εμπειρία έδειξε ότι 4 υπουργεία υψηλής έντασης, τα υπουργεία Οικονομικών, Ανάπτυξης, Εργασίας (και Κοινωνικής Ασφάλισης), Διοικητικής Μεταρρύθμισης σηκώνουν το βάρος υλοποίησης της συμφωνίας. Με βάση το νέο Μνημόνιο, διαπιστώνουμε ότι μεγάλο, διαρθρωτικό κυρίως, βάρος εναποτίθεται και στα Υπουργεία Υγείας και Παραγωγικής Ανασυγκρότησης με πολλές δράσεις και προαπαιτούμενα.

Επικεφαλής των 6 αυτών υπουργείων πρέπει να είναι τεχνοπολιτικά πρόσωπα με σαφέστατο ευρωπαϊκό προσανατολισμό που έχουν σχετική πείρα στο αντικείμενο και είναι κοινής αποδοχής. Σημαντικότερη προϋπόθεση είναι να μπορούν αυτοί οι 6 να συνεργάζονται πολύ καλά αφού θα χρειαστούν αρκετές διυπουργικές ενέργειες (νόμοι, δευτερογενής νομοθεσία, κοινές επιτροπές κοκ) προκειμένου να προχωρήσει η υλοποίηση των δεσμεύσεων. Απολύτως απαραίτητη είναι η συνεργασία όλων ειδικά με τον υπουργό Οικονομικών κατά τη διάρκεια των τριμηνιαίων επικαιροποιήσεων/αναθεωρήσεων του προγράμματος αλλά και κατά το σύνολο της κυβερνητικής θητείας αφού νόμοι και τροπολογίες καθώς και δευτερογενής νομοθεσία (ΥΑ, ΚΥΑ κοκ) είναι ικανές να ανατρέψουν το δημοσιονομικό πρόγραμμα της χώρας -και όχι μόνο- και να δημιουργήσουν πλείστα προσκόμματα στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων.

Στις κορυφαίες αυτές θέσεις χρειάζεται να τοποθετηθούν πρόσωπα που είτε είχαν ευδόκιμη προϋπηρεσία τα τελευταία πέντε χρόνια είτε έχουν περάσει από τη δημόσια διοίκηση, κατέχουν το αντικείμενο και μπορούν γρήγορα να κατανοήσουν τις προτεραιότητες και τα προβλήματα του υπουργείου και να δράσουν αποτελεσματικά και πέραν των συμφωνημένων δεσμεύσεων της χώρας .

Κρίσιμες θέσεις στην Κυβέρνηση είναι επίσης οι:

• Γενικός Γραμματέας Κυβέρνησης: Σ’ αυτή τη θέση απαιτείται (και εκ του νόμου) νομικός που μπορεί, όμως, να μην μένει στο στενό γράμμα του νόμου αλλά είτε κατά τη διάρκεια του νομοπαρασκευαστικού έργου είτε κατά τη διαδικασία της νομοθέτησης να αντιλαμβάνεται τις πολιτικές προεκτάσεις, να επιμελείται των θεσμικών, πολιτικών και νομικών ενεργειών για τον καλύτερο συντονισμό των υπουργών και να μπορεί να έχει αίσθηση του επείγοντος και της πολιτικής ανάγκης. 
• Γενικός Γραμματέας Συντονισμού: Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού με βάση και το νέο πρόγραμμα θα έχει αυξημένες αρμοδιότητες αφού πέραν του συντονιστικού του ρόλου σε διυπουργικές δράσεις θα μπορεί πλέον να αναλαμβάνει και την επίβλεψη συγκεκριμένων δράσεων που περιλαμβάνονται στο Μνημόνιο. Η επιτυχία του εξαρτάται βέβαια από τον βαθμό συνεργασίας και αποδοχής που θα έχει από τους υπουργούς αλλά και από την ικανότητα λείανσης των αρτηριοσκληρώσεων της διοίκησης και των προβλημάτων που μπορεί να προκαλέσουν κομματικοί ανταγωνισμοί.

Αναλυτικότερα για το έργο, τη στελέχωση και τη λειτουργία της ΓΓΚ και της ΓΓΣ έχω αναφερθεί σεάρθρο μου στο protagon, λίγο μετά τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου.

• Καίριες επίσης είναι οι θέσεις του Γενικού Γραμματέα Οικονομικών που έχει τη συνολική ευθύνη παρακολούθησης του Προγράμματος σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του ΥπΟιΚ που εκπροσωπεί τη χώρα στα Euroworking Group αλλά και προϊσταται του ΣΟΕ που μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην χάραξη εθνικών οικονομικών πολιτικών. Σ’ αυτές τις θέσεις οι επιλογές θα ήταν χρήσιμο να είναι υπερκομματικές και να πληρούν τα εχέγγυα επιστημονικής επάρκειας που αυτές απαιτούν.
2.Διοίκηση/Υλοποίηση.

Είναι περιττό να θυμηθούμε πόσα χρόνια χρειάστηκε, ή μάλλον ακόμα χρειάζεται, η ελληνική πολιτεία για να καταλήξει σε συγχωνεύσεις και καταργήσεις οργανισμών, στον προσδιορισμό του ρόλου του κράτους, στην αλλαγή των αντικειμενικών τιμών, σε ενιαίο επενδυτικό πλαίσιο. Απόρροια, όμως, της αποτυχίας συνολικά του πολιτικού συστήματος να προχωρήσει σε όλα αυτά ήταν ότι φτάσαμε να συζητάμε για το ΦΠΑ στο σουβλάκι με τζατζίκι ή χωρίς. Οι λόγοι γνωστοί. Ανεπάρκεια, πελατειακό σύστημα, περιορισμένη πολιτική βούληση, έλλειψη οράματος κοκ.

Το πρώτο πεδίο, στο οποίο θα κριθεί η νέα κυβέρνηση είναι η ικανότητά της να φέρει εις πέρας τους δημοσιονομικούς στόχους και τις διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν συμφωνηθεί με τους εταίρους. Μελετώντας κανείς τα κείμενα του «3ου Μνημονίου»  θα διαπιστώσει ότι ειδικά στο πεδίο των διαρθρωτικών αλλαγών οι στόχοι είναι φιλόδοξοι και σημαντικοί. Ενδεικτικά αναφέρω:

Εντατικοποίηση των αλλαγών στον δημόσιο τομέα με έμφαση στην αξιολόγηση και εξέλιξη των υπαλλήλων και στον τρόπο προσέλκυσης, επιλογής και συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτισης όσων λαμβάνουν επιτελικές ανώτερες θέσεις, συνολική στρατηγική κατά της διαφθοράς, ανεξαρτητοποίηση της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων με παράλληλη δημιουργία εσωτερικών μηχανισμών και δομών που θα εξασφαλίζουν την καλύτερη κατάρτιση των εργαζόμενων, την προσέλκυση στελεχών του ιδιωτικού τομέα και φυσικά την αποτελεσματικότερη είσπραξη των δημοσίων εσόδων, σημαντικές αλλαγές στο εθνικό σύστημα υγείας κυρίως προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης με καθολική πρόσβαση ασφαλισμένων και ανασφαλίστων, επιτάχυνση των δομικών αλλαγών στον τομέα του κοινωνικού κράτους και ιδίως στην αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού συστήματος, την μεταρρύθμιση του ΟΑΕΔ κ.α., εντατικοποίηση των ιδιωτικοποιήσεων, Κτηματολόγιο, τη ρύθμιση/απελευθέρωση επαγγελμάτων, την ενίσχυση των επενδυτικών κινήτρων κοκ.

Η πενταετής αυτή εμπειρία έδειξε ότι για να πετύχουν οι μεταρρυθμίσεις χρειάζεται να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις, όπως : Εθνική δέσμευση επί των μεταρρυθμίσεων για να υλοποιηθούν και να ευδοκιμήσουν, η δέσμευση επί των μεταρρυθμίσεων πρέπει να είναι μακρόπνοη και να μην στηρίζεται σε προσπάθειες που σταματάνε και ξαναρχίζουν ή σε εύκολες δήθεν λύσεις, καλός συντονισμός και παρακολούθηση σε διυπουργικά θέματα, ορισμός υπευθύνων για τις δεσμεύσεις που τρέχουν, καλή επικοινωνία των μεταρρυθμίσεων και καλή χρήση διαθέσιμων όρων.

Επομένως, για να προχωρήσουμε στην υλοποίηση του τρίτου Μνημονίου, που περιλαμβάνει κυρίως διαρθρωτικές αλλαγές, θα ήταν χρήσιμο η νέα κυβέρνηση να επενδύσει στην κατάλληλη προετοιμασία, παρακολούθηση και υλοποίηση των δεσμεύσεων και προς τούτο να αξιοποιήσει τους κατάλληλους ανθρώπους δημιουργώντας τις σχετικές δομές.

Μια ιδέα που κυοφορείται εδώ και καιρό είναι η δημιουργία μιας Υπηρεσίας/Υπουργείου Μεταρρυθμίσεων που θα αναλαμβάνει την παρακολούθηση, συντονισμό και πολλές φορές υλοποίησης δράσεων του Μνημονίου ακόμα και αν αυτό απαιτήσει συμβασιοποίηση αυτών δηλαδή προκήρυξή τους ως έργα και ανάθεσή τους για υλοποίηση σε δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς (ή και συμπράξεις) ανάλογα με το αντικείμενο αυτών. Η υπηρεσία αυτή θα μπορούσε επίσης να αποτελεί τη θεσμική μνήμη όλων των αλλαγών που έχουν γίνει ή γίνονται στη χώρα σε όλο το εύρος των διαρθρωτικών πολιτικών και να εκπονεί μελέτες ή και να εκπαιδεύσει στελέχη σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, προκειμένου να μπορεί η ελληνική δημόσια διοίκηση να παράγει πολιτικές με την τεχνοκρατική επάρκεια που απαιτούν οι νέες συνθήκες και να υλοποιεί πολιτικές με την αποτελεσματικότητα που πρέπει να διακρίνει ένα σύγχρονο κράτος.

Σημειώνω ότι με βάση τις δεσμεύσεις του νέου προγράμματος θα πρέπει να παραχθούν τους επόμενους μήνες δεκάδες μελέτες που θα αξιολογούν όσα έγιναν τα προηγούμενα χρόνια, προκειμένου να μπορούμε να σχεδιάσουμε καλύτερα το μέλλον και θα ήταν πολύ καλό να μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό εμείς οι ίδιοι από το να διαθέτουμε πόρους σε τρίτους για την εκπόνηση αυτών των μελετών.

Επιπροσθέτως, τα κόμματα που θα απαρτίζουν τη νέα κυβέρνηση θα πρέπει να εντοπίσουν (και να καλέσουν) στελέχη του δημοσίου ή και του ιδιωτικού τομέα, τα οποία θα μπορούσαν να αναλάβουν επικεφαλής σημαντικών επιχειρησιακών σχεδίων προκειμένου αυτά να γίνουν γρήγορα και με τον τρόπο που επιβάλλουν οι σύγχρονες πρακτικές διοίκησης.
3. Πολιτικός συντονισμός:

Στις κυβερνήσεις συνεργασίας των προηγούμενων ετών παρατηρήθηκαν έντονα ευτελιστικά φαινόμενα του κοινοβουλευτικού μας πολιτεύματος λόγω των πιέσεων που ασκούνταν από μεμονωμένους βουλευτές ή στελέχη κομμάτων που εκμεταλλευόντουσαν τις ισχνές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες.

Μια κυβέρνηση, όμως, δεν μπορεί να προχωρήσει έτσι.

Εξ αυτού του λόγου, χρειάζεται ένας (και όχι τρεις όπως σήμερα) Υπουργός Επικρατείας, ο οποίος σε συνεργασία με τον Γενικό Γραμματέα της Κυβέρνησης και τον Γενικό Γραμματέα Συντονισμού θα εξασφαλίζει ότι:
Α) Οι νόμοι και οι τροπολογίες που κατατίθενται εντάσσονται στο πλαίσιο δεσμεύσεων της χώρας και είναι συμβατές με το προγραμματικό πλαίσιο συμφωνίας που πρέπει να υπάρχει, ως συστατική πράξη μιας κυβέρνησης συνεργασίας. Τυχόν παρεκκλίσεις δεν θα πρέπει να φτάνουν στο ανώτερο επίπεδο των αρχηγών κομμάτων αφού αυτό δημιουργεί φθορά και τους εμποδίζει από το αναπτυχθεί συνεργατικό κλίμα εμπιστοσύνης.

Β) Οι πολιτικές των υπουργείων, όπως αυτές εκπονούνται και υλοποιούνται (ή και νομοθετούνται), έχουν λάβει υπόψη τους τις παρατηρήσεις κομμάτων στο στάδιο της διαβούλευσης και είναι συμβατές με τις υποχρεώσεις της χώρας.

Γ) Ο προγραμματισμός του κοινοβουλευτικού έργου πρέπει να λαμβάνει υπόψη πρώτα τις προτεραιότητες της χώρας και μετά τις κοινές επιδιώξεις των κομμάτων

Δ) Για όσες πολιτικές πρωτοβουλίες εκτυλίσσονται και υπάρχουν δομικές διαφωνίες των κομμάτων, θα πρέπει να ανατρέχουν στα συστατικά της συγκυβέρνησης προγραμματικά κείμενα ή να συγκεντρώνονται/ομαδοποιούνται αυτές και να λύνονται σε επίπεδο εντεταλμένων από τους αρχηγούς των κομμάτων στελεχών, και μόνο αν αυτές παραμένουν να παρεμβαίνουν οι πρόεδροι.

Η χώρα μας έχει μικρή πείρα σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Είναι, όμως, ήδη σημαντική για να μπορούμε να αποφύγουμε τα ίδια  λάθη και να επιτύχουμε ένα καλύτερο αποτέλεσμα.
* Ο Θανάσης Κοντογεώργης είναι δικηγόρος. 

Αποζητώντας τον Νίκο Θέμελη

Αποζητώντας τον Νίκο Θέμελη, άρθρο μου στο protagon 

Τέτοιες μέρες του Αυγούστου πριν 4 χρόνια έφυγε από κοντά μας ο Νίκος Θέμελης, ένας σημαντικός συγγραφέας και πολιτικός μα κυρίως ένας υπέροχος άνθρωπος.
Η δυσάρεστη αυτή μέρα μνήμης δεν αποτελεί τον λόγο, για τον οποίο αναφέρομαι στον Νίκο Θέμελη. Ή, μάλλον, δεν αποτελεί τον μοναδικό λόγο. Κι αν οι ιδιωτικές στιγμές είναι για να πλουτίζουν τον κόσμο των αναμνήσεων για όσους είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν και το συγγραφικό του έργο παραμένει δημοφιλές και ανθεκτικό μέσα στον χρόνο, η δημόσια πλευρά του Νίκου Θέμελη, αυτή του πολιτικού άνδρα, με τη διακριτικότητα που τον χαρακτήριζε, είναι που ειδικά αυτή την περίοδο μας κάνει να τον αναπολούμε. Μια περίοδος σκοτεινή, που κυριαρχεί η άρνηση, η ισοπέδωση, ο μηδενισμός, ο φθόνος, η μισαλλοδοξία, η πόλωση και η διαίρεση.
Τι διέθετε ο Νίκος Θέμελης, εν αφθονία μάλιστα, και γιατί μας λείπει.
Το ήθος του. Ο Νίκος Θέμελης ήταν για πολλά χρόνια και όχι τυχαία, ο στενότερος συνεργάτης του Κ. Σημίτη. Εκείνη την περίοδο οι κομματικές αλλά και εσωκομματικές αντιπαραθέσεις ήταν έντονες, τα διακυβεύματα σημαντικά, οι προκλήσεις για τη χώρα μεγάλες και τα ιδιοτελή συμφέροντα, όπως δυστυχώς αποδείχθηκε στη συνέχεια, ισχυρά. Ποτέ, όμως, δεν διολίσθησε σε προσωπικές επιθέσεις και υπαινιγμούς, η στάση του και η όποια κριτική του είχαν πάντοτε πολιτικά χαρακτηριστικά και ιδεολογικές αιχμές. Δεν άφησε την εξουσία να γίνει συνήθεια και δεν συνήθισε την εξουσία. Η αίσθηση της προσωρινότητας λειτουργούσε κινητροδοτικά για περισσότερη δουλειά, εντονότερους ρυθμούς, καλύτερα αποτελέσματα. Σεμνός, διακριτικός αν και έντονος ως χαρακτήρας και προσωπικότητα, υπηρετούσε το δημόσιο συμφέρον ως οφείλουν όλοι οι ασχολούμενοι με τα δημόσια πράγματα. Υποδειγματικά. Πρότυπα.
Πόσο πολύ μας λείπει σήμερα η παιδευτική λειτουργία της πολιτικής που παράγει πρότυπα;
Η φυσική του ευγένεια και η ανοχή/κατανόηση στη διαφορετικότητα και την αντίθετη άποψη. Όλοι του μιλούσαν γιατί κατάφερνε με τον τρόπο του να λειτουργεί καταπραϋντικά σε όλες τις ανθρώπινες ανησυχίες που μεγεθύνονται στον χώρο της πολιτικής, και καθοδηγητικά σε αρκετούς, ενώ παράλληλα είχε το ταλέντο να βγάζει από όλους τον καλύτερό τους εαυτό τη στιγμή που έπρεπε. Έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι λίγοι μπορεί να είχαν ακριβώς τις ίδιες αντιλήψεις με εκείνον και τον Κ. Σημίτη αλλά οι λίγοι χρειάζονται να γίνονται περισσότεροι για να πετύχεις τον πολιτικό σου στόχο και να οδηγήσεις τα πράγματα μπροστά, μπορούσε με την προσήνεια που τον χαρακτήριζε αλλά και την ευγενική αυστηρότητα, όπου έπρεπε, να συστρατεύει πολλούς στον κοινό στόχο. Ακόμα και αν εκείνοι μπορεί να είχαν αρχικώς αρκετά διαφορετικές προσεγγίσεις.
Το στρατηγικό βάθος της σκέψης και η επιμονή του στη μεγάλη εικόνα.
Πόσο πολύ έλειψαν, ιδίως τα τελευταία χρόνια, από τη χώρα αλλά και την παράταξη της προόδου, του εκσυγχρονισμού και της πραγματικής αλλαγής, η στρατηγική ανάλυση, η μεταρρυθμιστική πνοή, η έγκαιρη κσι αποτελεσματική υλοποίηση των πολιτικών, ο σχεδιασμός του επόμενου και μεθεπόμενου βήματος, ο οραματικός λόγος, οι διακριτές πολιτικές απόψεις που στηρίζονται σε μια μεστή, ολιστική και υψιπετή προσέγγιση για το πού πρέπει να πάει η χώρα και πώς θα το πετύχει αυτό. Πόσο καθοριστικά χρήσιμος θα ήταν ο Νίκος Θέμελης στις διεργασίες που υπήρξαν στον χώρο της κεντροαριστεράς και που καταδικάστηκαν από ατυχείς χειρισμούς και συμπεριφορές; Στη συλλογική μας τύφλωση η καθαρή ματιά ανθρώπων σαν τον Νίκο Θέμελη, μπορούσαν να κάνουν πιο απλά ευδιάκριτη «τη μεγάλη εικόνα» και για τη χώρα και για την ευρύτερη παράταξη.
Ο κοσμοπολιτισμός του.

Ζούμε σε μια περίοδο, όπου οι προσεγγίσεις συνήθως είναι μυωπικά εθνοκεντρικές και ανέξοδα αντιευρωπαϊκές. Οι προσωπικές παραστάσεις όσων έχουν τις τύχες μας στα χέρια τους είναι κατά κανόνα περιορισμένες και περιθωριακές. Ο Νίκος Θέμελης, άνθρωπος διαβασμένος, ταξιδεμένος, έχοντας εργαστεί και στην ΕΕ κατάλαβε νωρίς ότι στόχος δεν είναι η ομογενοποίηση αλλά η δημιουργία μιας Ευρώπης που θα στηρίζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χώρας με μεγάλες πολιτικές συμφωνίες εκεί όπου απαιτείται κοινός βηματισμός για να προχωρήσουμε.
Συνειδητοποίησε, και φάνηκε και από την υπόθεση της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, που συνέβαλε καθοριστικά, ότι οι ελληνικές, οι δικές μας επιδιώξεις, μπορούν να επιτευχθούν όταν λαμβάνουμε υπόψη σοβαρά και ρεαλιστικά και τις επιδιώξεις των άλλων και όχι όταν πετροβολούμε χωρίς σχέδιο, χωρίς συμμαχίες, μόνοι και απελπιστικά ανεπαρκείς.
Ο Νίκος Θέμελης, λείπει. Μας λείπει. Και λείπει από την πολιτική. Όπως λείπουν από την πολιτική σήμερα άνθρωποι σαν τον Νίκο Θέμελη. Το ευτύχημα είναι ότι υπάρχουν. Ανοργάνωτοι ίσως τώρα, που κάποια στιγμή όμως θα συγκροτήσουν ισχυρές ομάδες που μπορούν να σχηματίσουν ευρύτερες κοινωνικές πλειοψηφίες. Για τον χώρο της προόδου και του πραγματικού εκσυγχρονισμού διαφαίνεται σήμερα μια πολιτική έρημος. Όπως έλεγε, όμως, και ο ίδιος συχνά: «Οι καιροί μάς καλούν σε αναμετρήσεις. Δεν μας λείπουν οι ιδέες ούτε οι άνθρωποι. Λείπει η σπάνια συγκυρία όπου όλοι μαζί θα πέσουν ενσυνείδητα και ομόψυχα σε μια προσπάθεια να κινητοποιήσουν την κοινωνία».
Ίσως αργήσει, ελπίζω για λίγο, αυτή η σπάνια συγκυρία, όπως την περιγράφει ο Νίκος.
Ας προσπαθήσουμε να τη δημιουργήσουμε γρήγορα.
*Ο Θανάσης Κοντογεώργης ειναι δικηγόρος.